Co to jest zachowek i komu się należy?
Zachowek – co to jest? Podstawowe wyjaśnienie
Zachowek to instytucja prawna uregulowana w polskim prawie spadkowym, której celem jest ochrona najbliższych członków rodziny spadkodawcy. Chodzi o zabezpieczenie ich interesów w sytuacji, gdy spadkodawca za życia, poprzez testament lub darowizny, rozporządził swoim majątkiem w sposób, który mógłby pozbawić tych bliskich należnego im udziału w spadku. Zachowek nie jest częścią spadku w tradycyjnym rozumieniu, lecz wartością pieniężną, której można dochodzić od spadkobierców lub innych osób, które odniosły korzyść majątkową ze spadku. Jest to swoiste zabezpieczenie przed arbitralnym rozporządzaniem majątkiem przez spadkodawcę, zwłaszcza w kontekście swobody testowania. Wartość ta jest obliczana zgodnie ze ściśle określonymi przepisami kodeksu cywilnego, co zapewnia pewien stopień przewidywalności i sprawiedliwości w sprawach spadkowych.
Kto może dochodzić zachowku? Uprawnieni spadkobiercy
Prawo do dochodzenia zachowku przysługuje ściśle określonej grupie osób, zaliczanych do najbliższych krewnych spadkodawcy. Są to przede wszystkim jego zstępni, czyli dzieci, wnuki, a nawet prawnuki. Oprócz zstępnych, uprawnionymi są także małżonek spadkodawcy oraz jego rodzice. Ważne jest, aby pamiętać, że prawo do zachowku nie rozciąga się na dalszych krewnych, takich jak rodzeństwo, dziadkowie czy dalsi powinowaci. Aby móc skutecznie dochodzić zachowku, osoba uprawniona nie może być pozbawiona tego prawa przez spadkodawcę w drodze wydziedziczenia, nie może być uznana za niegodną dziedziczenia, ani nie może zrzec się dziedziczenia lub odrzucić spadek. W przypadku braku osób uprawnionych do dziedziczenia, roszczenie o zachowek wygasa i nie zwiększa uprawnień innych osób.
Jak obliczyć należny zachowek?
Wysokość zachowku – kiedy połowa, a kiedy dwie trzecie udziału?
Podstawowa wysokość zachowku wynosi zazwyczaj połowę udziału spadkowego, który przypadłby danej osobie przy dziedziczeniu ustawowym. Oznacza to, że najpierw należy ustalić, jaki byłby udział spadkowy tej osoby, gdyby nie było testamentu, a następnie podzielić go przez dwa. Istnieją jednak sytuacje, w których należny zachowek jest wyższy. Dotyczy to przypadków, gdy uprawniony do zachowku jest małoletni albo gdy jest on trwale niezdolny do pracy. W takich szczególnych okolicznościach wysokość zachowku wzrasta do dwóch trzecich udziału spadkowego, który przypadłby mu przy dziedziczeniu ustawowym. Ta zasada ma na celu zapewnienie dodatkowej ochrony osobom, które z racji wieku lub stanu zdrowia mogą być w trudniejszej sytuacji życiowej.
Obliczanie zachowku: jakie darowizny są brane pod uwagę?
Przy obliczaniu zachowku kluczowe jest uwzględnienie nie tylko aktywów pozostawionych przez spadkodawcę w chwili śmierci, ale także wartości darowizn i zapisów windykacyjnych dokonanych przez niego za życia. Substrat zachowku stanowi czysta wartość spadku powiększona o wartość darowizn i zapisów windykacyjnych. Należy jednak pamiętać o pewnych wyjątkach. Przy obliczaniu zachowku nie uwzględnia się drobnych darowizn zwyczajowo przyjętych, czyli takich, które są powszechnie akceptowane i nie stanowią znaczącego uszczuplenia majątku spadkowego. Ponadto, darowizny dokonane na rzecz osób niebędących spadkobiercami, które miały miejsce ponad dziesięć lat wstecz od otwarcia spadku, również nie są brane pod uwagę przy ustalaniu wysokości zachowku. Wartość darowizny do obliczenia zachowku ustala się według stanu z chwili jej dokonania, a według cen z chwili ustalania zachowku.
Wartość spadku a zachowek – jak ustalić podstawę obliczeń?
Aby prawidłowo obliczyć zachowek, niezbędne jest ustalenie wartości spadku, która posłuży za podstawę do dalszych kalkulacji. Podstawę tę stanowi czysta wartość spadku, czyli suma aktywów spadkowych (np. nieruchomości, ruchomości, pieniądze na rachunkach bankowych) pomniejszona o długi spadkowe, takie jak niespłacone kredyty, zobowiązania podatkowe czy koszty pogrzebu. Do tej tak zwanej czystej wartości spadku dodaje się następnie wartość darowizn oraz zapisów windykacyjnych dokonanych przez spadkodawcę za życia na rzecz spadkobierców lub innych osób. Wartość darowizn, jak wspomniano wcześniej, ustala się według stanu z chwili ich dokonania, ale przelicza się ją na dzień ustalania zachowku, bazując na ówczesnych cenach rynkowych. Całkowita wartość stanowiąca podstawę do obliczenia zachowku jest więc sumą aktywów netto pozostawionych w spadku oraz wartości darowizn i zapisów windykacyjnych.
Roszczenie o zachowek – kiedy i od kogo można żądać zapłaty?
Od kogo można żądać zapłaty zachowku?
Roszczenie o zapłatę zachowku można skierować do spadkobierców testamentowych, czyli osób, które zostały powołane do spadku w testamencie. Jeśli spadkodawca zapisał swój majątek w formie zapisów windykacyjnych, czyli konkretnych przedmiotów lub praw, zachowek można żądać od zapisobierców windykacyjnych. W sytuacji, gdy powyższe osoby nie pokrywają w całości należnego zachowku, można go dochodzić również od obdarowanych, czyli osób, które otrzymały od spadkodawcy darowizny. Warto zaznaczyć, że odpowiedzialność spadkobiercy testamentowego za zachowek jest ograniczona. Jeżeli spadkobierca ten otrzymał więcej niż wynikałoby z dziedziczenia ustawowego, jego odpowiedzialność za zachowek ogranicza się do wysokości nadwyżki przekraczającej jego własny zachowek. Roszczenie o zachowek można dochodzić zarówno na drodze polubownej, poprzez zawarcie ugody lub wystosowanie wezwania do zapłaty, jak i na drodze sądowej, wnosząc odpowiedni pozew.
Przedawnienie roszczenia o zachowek – jak długo można czekać?
Każde roszczenie prawne ma swój termin, po którego upływie nie można go już skutecznie dochodzić. W przypadku zachowku, przedawnienie roszczenia następuje po upływie pięciu lat. Termin ten liczy się od momentu otwarcia spadku, czyli od dnia śmierci spadkodawcy, lub od dnia ogłoszenia testamentu, jeśli został on sporządzony. Oznacza to, że osoba uprawniona do zachowku ma pięć lat na podjęcie działań w celu jego uzyskania. Po upływie tego terminu, roszczenie staje się przedawnione, co oznacza, że dłużnik (np. spadkobierca) może skutecznie uchylić się od jego zaspokojenia. Dlatego tak ważne jest, aby osoby uprawnione do zachowku były świadome terminów i podjęły odpowiednie kroki prawne w odpowiednim czasie. Warto również pamiętać, że niektóre osoby otrzymujące zachowek mogą być zwolnione z podatku, jeśli zgłoszą go do urzędu skarbowego w terminie do 6 miesięcy od otwarcia spadku.
Wyjątki od prawa do zachowku
Wydziedziczenie a zachowek – kiedy można pozbawić prawa do pieniędzy?
Choć prawo do zachowku jest silnym zabezpieczeniem dla najbliższych, istnieją uzasadnione sytuacje, w których spadkodawca może pozbawić takiej osoby tego prawa. Jedną z takich możliwości jest wydziedziczenie. Spadkodawca może w testamencie wydziedziczyć uprawnionego, jeśli spełnione są ściśle określone przez kodeks cywilny przesłanki. Należą do nich sytuacje, gdy osoba wydziedziczana: postępuje wbrew zasadom współżycia społecznego w sposób rażący, popełniła przestępstwo przeciwko spadkodawcy lub jego najbliższym, albo uporczywie nie dopełnia obowiązków rodzinnych wobec spadkodawcy. Wydziedziczenie musi być dokonane w testamencie i musi jasno wskazywać przyczynę pozbawienia prawa do spadku. Innymi przypadkami, w których osoba traci prawo do zachowku, są: uznanie za niegodne dziedziczenia, zrzeczenie się dziedziczenia lub odrzucenie spadku. W przypadku małżonka, może on być pozbawiony zachowku, gdy spadkodawca wystąpił o rozwód z jego winy, a żądanie to okazało się uzasadnione przed śmiercią spadkodawcy.
Dodaj komentarz